Handreiking Duurzame Ruimtelijke Ontwikkeling

Ambitie

A. Hoe zorg je dat duurzaamheid geen 'beperkende' maar een 'verrijkende' factor is?
B. Wat zijn 'haalbare ambities'?
C. Hoe zet ik mijn ambities kracht bij?
D. Hoe borg je ambities?
E. Wat doe ik als ambities desondanks toch dreigen te sneuvelen?

A. Hoe zorg je dat duurzaamheid geen 'beperkende' maar een 'verrijkende' factor is?

Duurzaamheid wordt vaak als lastig en moeilijk gezien, dat hoeft niet:

• Duurzaamheid is niet voldoen aan normen en regels maar werken aan een goede gebiedskwaliteit (verwoord in kernwaarden en ambities). Werken aan een goede kwaliteit spreekt ook ontwikkelaars en stedenbouwkundigen aan. Regels en normen zijn er om een minimale kwaliteit te borgen. Hou deze zo lang mogelijk buiten het proces, maar check op de achtergrond wel regelmatig of wet- en regelgeving een probleem worden. Grijp op tijd in als wet- en regelgeving een knelpunt dreigen te worden. Eenzelfde aanpak geldt voor de financiële aspecten. Niets is zo frustrerend als het toch niet blijkt te kunnen.
• Laat zien welke kwaliteit een duurzame ontwikkeling op kan leveren, gebruik stimulerende voorbeelden, best practices, organiseer een excursie, bekijk een film, nodig sprekers van divers pluimage uit, etc.
• Gebruik maken van stimulerende werkvormen met veel interactie zoals workshops, ronde tafel gesprekken, duurzaamheidmarkt, leeromgevingen zoals CoP’s en ontwerpateliers.

 B. Wat zijn 'haalbare ambities'?

Haalbaarheid kent veel dimensies

• Financieel/economisch: is het betaalbaar dan wel is er op termijn voldoende verdiencapaciteit te realiseren zodat de investering verantwoord is.
• Technisch: kan het met de (beschikbare) technische middelen gerealiseerd worden
• Juridisch: kan het volgens wettelijke regels
• Bestuurlijk: is het bestuurlijk/beleidsmatig gewenst, past het in beleidsprogramma’s/college- en kabinetsakkoorden (B&W, GS, kabinet)
• Politiek: is het politiek gewenst (gemeenteraad, PS, TK)
• Maatschappelijk: is er behoefte/steun in de samenleving; wegen de maatschappelijke kosten op tegen de maatschappelijke baten
• Functioneel: beantwoord het aan de wensen en eisen van de gebruikers, is het verenigbaar met ambities op andere terreinen (economie, wonen, veiligheid, etc.).

Of een ambitie haalbaar is hangt voor een groot deel af van de lokale omstandigheden. Maar, let wel een ambitie kan op meerdere manieren gerealiseerd worden, het is dus niet zozeer de ambitie die wel of niet haalbaar is maar de maatregelen die uitgevoerd worden om de ambitie te realiseren.

Het is belangrijk haalbaarheid tijdig te agenderen. Bij bijna alle binnenstedelijke projecten is bijvoorbeeld geld tekort. Dat is al snel duidelijk in een complex proces. Daarmee ontstaat een innovatieopgave die verschillende componenten kan hebben:

• wegen zoeken om meer geld te krijgen
• oplossingen vinden om met minder geld toch gelijke of zelfs meer kwaliteit te leveren
• combinatie van beide voorgaande.

Bij het bepalen van de haalbaarheid moet gewaakt worden voor het stapelen van ambities. In de praktijk komt dit nogal eens voor, het is een grote valkuil om in vast te lopen. Projecten komen dan geen stap verder richting realisatie. Opknippen van het project in kleinere onderdelen en er vervolgens voor zorgen dat deze wel stappen verder komen, kan dan een oplossing zijn. Dit werkt stimulerend. Bovendien worden leerervaringen opgedaan, die in de rest van het project betekenis hebben. 

C. Hoe zet ik mijn ambities kracht bij?

• Van begin af aan agenderen in proces als maatschappelijke en/of beleidsurgentie.
• Maatschappelijke urgentie en druk creëren door o.a. handig gebruik te maken van media.
• Winst van dergelijke aanpak benadrukken op kortere én op langere termijn.
• Verwijzen naar goede voorbeelden in binnen- en buitenland.
• Reflectie door deskundigen van buiten
• Ambities bestuurlijk laten vastleggen

D. Hoe borg je ambities?

Om te voorkomen dat ambities onbewust verdwijnen is aandacht voor de overgang tussen verschillende fasen van belang. Hierbij moeten we vooral denken aan tussentijdse besluiten (nota van uitgangspunten, programma van eisen, voorlopig ontwerp, definitief ontwerp, bestemmingsplan, bouwvergunning etc.) en verandering van spelers (bijvoorbeeld van ontwerpers naar bouwers). De uitdaging is het proces zo te organiseren dat ambities een logisch onderdeel van de agenda zijn en blijven. Dit kan door ambities procedureel te verankeren (bijv. duurzaamheidparagraaf Zoetermeer). Andere hulpmiddelen zijn:

• Geloofwaardigheid. Benoem ambities die echt gedragen worden en waar partijen in geloven. Het mag niet zo zijn dat ambities geformuleerd zijn op basis van oneigenlijke redenen. Bijvoorbeeld omdat het zo hoort, omdat het beloofd is of omdat ambities handig zijn in verband met subsidies. Geloof in ambities betekent dat partijen zijn gecommitteerd om zich hard te maken voor ambities. Tegelijkertijd moeten ambities uitdagend zijn. Wanneer aan het eind van het project alle ambities gerealiseerd zijn lijkt dat heel mooi maar betekent dat waarschijnlijk de ambities vrij laag waren.
• Duidelijkheid. Maak de ambitie meetbaar én beschrijf wat de ambitie beoogt. Ambities zullen vooral aan het begin van een ontwikkeling meegroeien van globaal idee (visie) naar steeds concreter (meetbaar). Het is belangrijk beiden vast te leggen. Geef tevens aan onder welke condities van de ambitie afgeweken mag worden en hoe eventuele compensatie er uit ziet. Er zijn diverse hulpmiddelen beschikbaar om duurzaamheid meetbaar te maken zoals GPR-gebouw/gebied, DPL en BREEAM.
• Ambities een vaste plek. Maak afspraken over de plek die ambities krijgen in documenten, voortgangsrapportages en bij besluiten. Sleutelwoord hierbij is transparantie. Liggen we op koers of gaan we afwijken van ambities? Wanneer we afwijken wat is daarvoor de reden?
• Transparante afweging. Bij dreigende afwijking worden feiten nagelopen (juiste feiten, juist geïnterpreteerd etc.) en is contra-expertise inhuren een optie. Zo nodig wordt bewust besloten van de ambities af te wijken. Vraag hierbij is wel hoe deze afwijking gecompenseerd wordt. Hier zijn vele mogelijkheden, handelen in de geest van de ambitie (wat beoogt de ambitie), compenseren op andere plek (bijv. groen of water), compenseren met andere kwaliteiten, financieel compenseren etc.

Een onafhankelijke adviescommissie kan gevraagd (bijv. bij elke overgang naar een andere fase) en ongevraagd advies uitbrengen over de (wijze van) borging van de ambities.

E. Wat doe ik als ambities desondanks toch dreigen te sneuvelen?

Het is haast onvermijdelijk dat in een proces van gebiedsontwikkeling eerder gestelde ambities niet gehaald worden. Het is belangrijk steeds na te gaan waarom een ambitie sneuvelt:

• Welke argumenten zijn er om bepaalde maatregelen niet te nemen? Zorg dat dit transparant is.
• Voer contra-expertise uit. Kloppen de argumenten? Hoe kijken andere partijen / deskundigen hiernaar?
• Wanneer de argumenten kloppen, zijn er alternatieven waarmee de ambities toch gehaald kunnen worden? Is er op de een of andere manier compensatie mogelijk?

Uiteindelijk is het geen schande als een ambitie niet gehaald wordt, hiervoor is het een ambitie. Het is wel een schande als ambities niet gehaald worden zonder dat goed onderzoek is uitgevoerd naar de haalbaarheid en er geen transparante afweging is gemaakt.