Analyse
A. Waarom is analyseren belangrijk?
B. Wat moet je analyseren?
C. Hoe voer je een gebiedsanalyse uit?
D. Hoe voer je een trendanalyse uit?
E. Hoe voer je een beleidsanalyse uit?
F. Wat is een actor-, krachtenveld- en netwerkanalyse?
G. Waar moet je op letten bij een actor-, krachtenveld- en netwerkanalyse?
H. Hoe stem je verschillende analyses op elkaar af en hoe kom je tot conclusies relevant voor de ontwikkeling?
I. Hoe zorg je dat analyses gedeeld worden?
A. Waarom is analyseren belangrijk?
Bij een duurzame ruimtelijke ontwikkeling draait het in grote lijnen om drie zaken:
-
Kansen benutten. Hier gaat het om de vraag wat een gebied te bieden heeft, wat zijn de geschenken van het gebied (wat bepaalt de identiteit?) en hoe kan ik dit gebruiken om tot een duurzame ontwikkeling te komen. Kansen kunnen op alle thema’s liggen en lopen door alle schaalniveaus. Een aantal voorbeelden: een fantastische ontsluiting over de weg of juist met het openbaar vervoer; een stille plek in het stedelijk gebied; een oude boom; archeologische bodemschatten; mogelijkheden voor warmte koude opslag of geothermie en bijzondere flora en fauna.
-
Problemen voorkomen. Hier gaat het om de vraag welke problemen zich voor kunnen doen. Deze problemen kunnen divers zijn: Milieuknelpunten (geluid, bodemverontreiniging, externe veiligheid etc.); Daaraan gerelateerde financiële problemen en aansprakelijkheidsrisico’s; Problemen in de beheersfase (water schoon houden, voldoende ruimte voor spelen en voor parkeren); Ruimtelijke conflicten etc.
-
Beleidsdoelen realiseren. Hier gaat het om de vraag hoe de ontwikkeling kan helpen bij het realiseren van beleidsdoelen. In dit kader zouden we kunnen zeggen het realiseren van de kernwaarden. Het gaat hier eerder om zaken die gerelateerd zijn aan het type ontwikkeling dan aan het gebied. Herstructurering van oude woonwijken bieden bijvoorbeeld de mogelijkheid om een bijdrage te leveren aan het realiseren van klimaatdoelstellingen.
Kennis over kansen, problemen en beleid is de brandstof voor het proces. Om slim in te kunnen grijpen is het nodig om eerst te weten wat de feitelijke situatie is en hoe die tot stand is gekomen. Begrijpen gaat ingrijpen vooraf.
B. Wat moet je analyseren?
- Analyse van fysieke aspecten/gebiedsanalyse. Hoe heeft het gebied zich in het verleden ontwikkeld? Wat is er in het gebied en in de wijdere omgeving aan de hand: milieu, water, groen, bodem, infrastructuur, bebouwing etc.
- Analyse van trends en ontwikkelingen. Welke ontwikkelingen spelen de komende jaren in en rondom het gebied? Welke trends zijn van belang voor de ontwikkeling (toename / afname bevolking, vergrijzing, behoefte aan bedrijventerrein etc.)?
- Analyse van wet- en regelgeving. Welke regels zijn van toepassing op de ontwikkeling en op het gebied? Welke veranderingen in wet- en regelgeving komen er aan, hoe kunnen we daar nu al rekening mee houden? Welke procedures moeten gevolgd worden?
- Analyse van beleid. Welke beleidsdoelen (en van wie) zijn relevant in het kader van de ontwikkeling?
- Analyse van belanghebbenden en hun belangen. Wat vinden actoren belangrijk, welke waarden willen zij realiseren? Belangrijk is dat het hier niet gaat om standpunten maar juist om de achterliggende belangen.
C. Hoe voer je een gebiedsanalyse uit?
Bij een goede gebiedsanalyse worden alle elementen in het gebied onder de loep genomen. Wat tref ik aan in (en rondom) het gebied? Wat betekent dit voor een duurzame ontwikkeling van het gebied? Afhankelijk van de opgave, de karakteristieken van het gebied en de beschikbare tijd wordt een meer of minder uitgebreide analyse uitgevoerd. De meest uitgebreide vorm is volgens de lagenbenadering waarin ondergrond, netwerk en occupatie uit elkaar gerafeld worden. De snelste variant is een consultatieronde langs vakspecialisten binnen de gemeente en de provincie. Andere bouwstenen zijn: lagenbenadering, veldbezoek/-onderzoek, verhalen/geschiedenis (storytelling), oude kaarten/luchtfoto’s.
Veel onderzoek wordt al uitgevoerd in het kader van stedenbouwkundige visies, en bestemmingsplannen. Dit kan een belangrijke bron van informatie zijn. Echter deze zijn niet volledig en niet vanuit duurzaamheid opgesteld.
Uiteindelijk willen we weten met wat voor soort gebied we te maken hebben, wat zijn de kwaliteiten, wat maakt het bijzonder, met andere woorden wat is de identiteit van het gebied?
D. Hoe voer je een trendanalyse uit?
Een trendanalyse voor een gebied kan beginnen met een quick scan van studies van nationale planbureaus. Dat levert al snel inzicht op in de belangrijkste maatschappelijke ontwikkelingen voor de langere termijn. Bij elke trend kan de vraag gesteld worden: is de verwachting dat dit ook in dit gebied gaat spelen en zo ja hoe? In het bijzonder is aandacht nodig voor trends in duurzame ontwikkeling. Daarvoor bieden studies van planbureaus (met name Planbureau voor de leefomgeving), grote onderzoeksinstituten (RIVM, TNO, ECN) en beleidsnota’s van relevante departementen (I&M, EL&I) snel inzicht. De vragen zijn steeds: speelt of gaat deze trend ook in dit gebied spelen, wat werkt stimulerend of belemmerend, wat is nodig om katalyserend te werken (bijv. bij een verdergaande elektrificering van het vervoer zijn in gebieden voorzieningen nodig zoals oplaadpunten en eventueel een smart-grid)
E. Hoe voer je een beleidsanalyse uit?
Relevante beleidsplannen kunnen betrekking hebben op:
- Gebieden (structuurvisies van verschillende overheden, stroomgebiedbeheerplannen)
- Thema’s breed, bijvoorbeeld verkeersbeleid, milieubeleid en economisch beleid.
- Thema’s specifiek zoals geluid, bedrijventerreinen, fietsen, parkeren en afvalwater.
Het is belangrijk na te gaan wat dit beleid zegt over het gebied, over de ontwikkeling die voorgesteld wordt en hoe die gerealiseerd wordt (de middelen).
F. Wat is een actor-, krachtenveld- en netwerkanalyse?
Een krachtenveldanalyse graaft dieper dan een actoranalyse. De krachtenveldanalyse maakt de belang en kracht inzichtelijk van de individuele actoren binnen een netwerk evenals de dynamiek in een netwerk. Een krachtenveldanalyse probeert achterliggende belangen van actoren te doorgronden en zicht te krijgen op hun machtsbronnen en de wijze waarop daarvan gebruik gemaakt kan worden.
Een netwerkanalyse brengt de relaties tussen actoren in kaart om zicht te krijgen op bestaande en mogelijke coalities, witte vlekken in het netwerk, bestaande structuren (o.a. overleg) waar gebruik van te maken is.
De analyses maken duidelijk wie er echt voor duurzaamheid wil gaan, wie daar welke middelen voor beschikbaar heeft, welke coalities op dit gebied beschikbaar zijn dan wel te vormen zijn.
G. Waar moet je op letten bij een actor-, krachtenveld- en netwerkanalyse?
Voor een deel is dit op te lossen door uit te gaan van belangen en drijfveren. Niet het standpunt dient als uitgangspunt maar het achterliggende belang. Er is altijd een reden om iets te willen. Ook bijvoorbeeld een ego en een passie zijn een belang. De vraag dient steeds te zijn hoe rekening te houden met het belang zonder direct het bijbehorende standpunt over te nemen. Dit kan alleen door in een vroegtijdig stadium een overzicht te maken van belangen die relevant zijn. Dit vraagt om een analyse met voldoende diepgang. Vervolgens kan gekeken worden hoe deze belangen elkaar kunnen versterken en waar deze mogelijk conflicteren. Het spreekt voor zich dat een duurzame ontwikkeling (vertaald in kernwaarden) één van de belangen is.
Een bruikbaar instrument is de Mutual Gains Approach, die uitgaat van belangen in plaats van standpunten en posities en bewust op zoek gaat naar consensus. Betrokken partijen zoeken in samenwerking naar een betere variant. Wanneer een plan niet aan de wensen van een belanghebbende voldoet wordt deze uitgedaagd om met een beter plan te komen. Dit nieuwe plan moet niet alleen het eigen belang dienen maar mag tevens geen afbreuk doen aan belangen die in huidige plan bediend worden. In een aantal ronden kan zo naar een breed gedragen plan toe gewerkt worden. Misschien niet een plan dat voor iedereen het beste is, maar wel een plan waarvan betrokkenen vinden dat het het best mogelijke plan is. Meer informatie.
H. Hoe stem je verschillende analyses op elkaar af en hoe kom je tot conclusies relevant voor de ontwikkeling?
SWOT staat voor strenghts, weakness, oppertunities en threats of in gewoon Nederlands: de sterkten en zwakten van het gebied (komen van binnen het gebied - intern) en de kansen en bedreigingen voor het gebied (deze komen van buiten - extern). Een SWOT-analyse beschrijft deze vier onderdelen en koppelt deze aan elkaar in de vorm van mogelijke strategieën.
SWOT analyse wordt aan het begin in trajecten toegepast, nadat resultaten uit de beleidsanalyse, de gebiedsanalyse en de actor-, krachtenveld- en netwerkanalyse beschikbaar zijn.
Onderstaand figuur (confrontatiematrix SWOT) geeft het basisschema voor een SWOT weer.
Vier strategieën zijn te onderscheiden:
- ontwikkelen (sterkte + kans): investeren in verdere ontwikkeling van de betreffende kwaliteit
- behouden/verdedigen (sterkte + bedreiging): vasthouden van de betreffende gebiedskwaliteit in de lastige tijden die er aankomen
- onderzoeken/afwegen: geen sterke kant van het gebied, maar externe ontwikkeling levert mogelijkheden op. Nader onderzoek/afweging is gevraagd of deze kans gegrepen wordt of niet
- loslaten: gaat om faciliteiten/kwaliteiten in het gebied die niet sterk zijn en waar ontwikkelingen van buiten tevens een bedreiging voor vormen. Het heeft geen zin om hierin te investeren. Loslaten/afbouwen is dan de strategie om te voorkomen dat onnodig geld en tijd verspild wordt
Belangrijk is om een SWOT met betrokken partijen uit te voeren.
I. Hoe zorg je dat analyses gedeeld worden?
Het is niet nodig om aan het begin van het proces complete en gedetailleerde analyses te hebben. Begin op hoofdpunten en verdiep de analyses gelijk op met de wijze waarop het verdere traject zich verdiept. Programmeer nader onderzoek op grond van voorlopige analyseresultaten.
Niet alleen bij de meeste betrokken partijen moet steun voor de uitkomsten zijn, maar ook in een bredere omgeving is het belangrijk om over deze informatie te beschikken en daarop te kunnen reageren. Dit verhoogt de kwaliteit van het proces. Communiceer daarom de resultaten in brede kring.