Gezond en veilig

Een gezonde bevolking is vanuit sociaal economische overwegingen belangrijk. Ruimtelijke ontwikkelingen kunnen een bijdrage leveren aan een betere gezondheid. Verkenningen laten zien dat meer dan 5% van de gezondheidsschade in Nederland het gevolg is van onvoldoende kwaliteit van de leefomgeving. Dit lijkt in eerste instantie niet veel maar is toch zeer relevant:

  • Bij een ruimtelijke ontwikkeling is het relatief eenvoudig gezondheidswinst te boeken. Dit in tegenstelling tot veel andere gezondheidsprogramma’s.
  • Grote groepen mensen zijn extra afhankelijk van een goede kwaliteit van de fysieke omgeving. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om mensen met astma en om mensen met een fysieke beperking.
  • Een kleine vooruitgang in persoonlijk welbevinden kan grote gevolgen hebben voor het functioneren van mensen.
  • Door hittegolven stierven in Nederland in 2003 tussen de 1000 en 2200 mensen meer dan in een gemiddeld jaar.


Aandacht voor het thema gezond en veilig is niet alleen vanuit inhoudelijke gronden belangrijk maar ook procesmatig. Gebiedsontwikkeling gaat vaak gepaard met een intensiever gebruik van een gebied. Toevoeging van woningen, bedrijven, voorzieningen etc. leiden tot een toename van de milieubelasting als gevolg van de activiteiten zelf en als gevolg van het toenemende verkeer. Bij dit soort ontwikkelen zien we nogal eens het volgende mechanisme:

  • De norm geldt vaak als uitgangspunt en wordt gezien als “voldoende milieukwaliteit”. De (milieu-) ruimte wordt daarbij zoveel mogelijk opgevuld tot aan de norm (normopvulling). Onderzoek laat zien dat voor thema’s als geluid en luchtkwaliteit ook onder de norm gezondheidsschade optreedt.
  • De kwaliteit van de fysieke omgeving (gerelateerd aan de mens) wordt belangrijk gevonden maar, éxtra kwaliteit heeft over het algemeen geen hoge prioriteit. Grondopbrengsten (waarvoor meer woningen, daardoor op minder gunstige plekken en minder groen), politieke / bestuurlijke belangen (dat bedrijf moet toch ergens heen), kostenbesparing (stil asfalt en geluidsschermen kosten extra geld) wegen vaak zwaarder.


Een andere aanpak vanuit de ruimtelijke ordening is daarom nodig. Allereerst zou gezond en veilig vanaf het begin één van de leidende principes bij de ontwikkeling van een gebied moeten zijn. Als tweede moet het denken 180 graden om. Niet hoe kunnen we aan de norm voldoen of nog erger, hoeveel kan het gebied nog hebben voordat we over de norm heengaan? Maar, hoe kunnen wij een bijdrage leveren aan een gezonde omgeving.

Tegelijkertijd is ook vanuit milieu en gezondheid een andere aanpak noodzakelijk. In plaats van een beperking moeten milieu en gezondheid als kans ingebracht worden. Een kans om een gebied met hoge kwaliteit te realiseren.

De algemene ambities is dat de gezondheid of het welbevinden van mensen niet mag lijden onder ruimtelijk ontwikkelingen. Ook nieuwe bewoners en gebruikers in een gebied moeten zich prettig en veilig voelen, geen onnodige risico’s lopen en hun gezondheid mag niet in het geding zijn. Het thema gezond en veilig stelt de mens centraal. Het gaat over de gezondheid en veiligheid van bewoners en gebruikers in relatie tot de fysieke omgeving. Hierbij streven we naar het volgende:

  • Minimaliseren van de fysieke milieubelasting die tot gezondheidsschade kan leiden. Hierbij gaat het om klassieke milieuthema’s als  bodemverontreiniging, luchtverontreiniging, geluidsoverlast, en externe veiligheidsrisico’s. Daarnaast zijn hierbij nieuwere onderwerpen zoals gezond bouwen en hittestress van belang.
  • Bevorderen van het algeheel welbevinden. Hierbij gaat het om de subjectieve beleving van de omgeving die ook invloed heeft op de gezondheid. Naast een goede milieukwaliteit gaat het daarbij ook om groen, ruimte voor ontspanning, gevoel van vrijheid, sociale cohesie, identiteit etc.
  • Bevorderen van gezond gedrag, vooral gericht op meer bewegen


Omdat er overlap is met een aantal andere thema’s beperken we het thema gezond en veilig in dit hoofdstuk tot vier hoofdonderwerpen:

  • Optimaliseren van  de milieukwaliteit
  • Bevorderen van gezond gedrag
  • Voorkomen van hittestress
  • Bevorderen van het algeheel welbevinden